Przed polskim przemysłem fermentacyjnym i owocowo-warzywnym stoi nie lada wyzwanie, jakim jest sprostanie nałożonym regulacjom związanym z dekarbonizacją i dążeniem do neutralności klimatycznej. Kierunek proekologiczny Unii Europejskiej i Polski mnoży koszty prowadzenia przedsiębiorstwa nie tylko ze względu na rosnące ceny energii elektrycznej, ciepła, gazu i paliw. Konieczne stało się także sfinansowanie modernizacji zakładów produkcyjnych w kierunku bardziej efektywnych energetycznie. Powstaje więc pytanie: czy dekarbonizacja to szansa, czy zagrożenie dla krajowych firm?
Kosztowe wyzwanie 2022 r. dla przemysłu
Rok 2022 rozpoczął się w Polsce ogromną podwyżką cen energii elektrycznej, ciepła i gazu dla przedsiębiorstw działających m.in. w przemyśle fermentacyjnym i owocowo-warzywnym. Biorąc pod uwagę bardzo dużą energochłonność sektora i potrzebę niezachwianych dostaw energii do zakładów, sytuacja ta stała się nie lada wyzwaniem kosztowym. Wielu menedżerów zaczęło zastanawiać się, jak poprowadzić działalność zakładów, aby nie obniżając jakości, utrzymać ceny produktów na dotychczasowym poziomie. Pomoc przyszła w ramach Rządowej Tarczy Antyinflacyjnej 2.0., która obniżyła podatek VAT na paliwo (z 23% do 8%), gaz ziemny (z 8% do 0%), prąd (z 23% do 5%), a także ciepło systemowe (z 23% do 5%). – Tarcza obowiązuje do 31 lipca 2022 r. Jednak po tym okresie ceny na pewno wrócą do poziomu sprzed wprowadzenia obniżki, o ile nie będą jeszcze wyższe – zaznacza Rafał Czaja, Prezes Zarządu Stowarzyszenia na rzecz efektywności im. prof. Krzysztofa Żmijewskiego, i dodaje: – Jednym ze sposobów na złagodzenie problemu jest poprawa efektywności energetycznej zakładów. Polskie firmy mają więc naprawdę bardzo mało czasu, aby sprostać temu wyzwaniu.
Coraz mniej czasu na redukcję emisji
Wysokie koszty energii i mediów to nie jedyne wyzwania, jakie stoją w tym roku przed firmami. Dodatkowych nakładów finansowych będą także wymagały założone przez Unię Europejską w ramach „Europejskiego Zielonego Ładu” i przyjęte przez Polskę cele związane z dekarbonizacją i dążeniem do neutralności klimatycznej, według których do 2050 r. poziom emisji w całej UE ma być równy 0 MtCO2e. Przy tym, zgodnie z przyjętym Pakietem Fit for 55, już w 2030 r. kraje członkowskie UE muszą mieć zredukowaną emisję gazów cieplarnianych (ang. greenhouse gases, GHG) do 55% względem poziomu z 1990 r.
– Z informacji udostępnionych w sprawozdaniu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) wynika, że około jednej trzeciej światowych emisji gazów cieplarnianych pochodzi z systemów żywnościowych [1], czyli m.in. z przemysłu fermentacyjnego i owocowo-warzywnego – mówi Jakub Włodarczyk, Dyrektor ds. Rozwoju Biznesu w VIVERNO Sp. z o.o. – Jak widać sektor ten w UE, w tym także i w Polsce, ma wiele do poprawienia, aby sprostać do 2030 roku wymogom Pakietu Fit for 55.
Optymizmem nie napawają również wnioski przedstawione w raporcie Banku Pekao „Wpływ pakietu Fit for 55 na polską gospodarkę”. Autorzy dokumentu podkreślają, że wartość redukcji założona w pakiecie wiąże się z „dużo wyższą trajektorią cen uprawnień do emisji CO2 w systemie ETS (…). W efekcie wzrosną ceny energii elektrycznej, ciepła sieciowego oraz paliw, co zwiększy presję na dekarbonizację gospodarki” [2]. Kapitał będzie potrzebny więc nie tylko na podwyżki rachunków, ale przede wszystkim na wyliczenie śladu węglowego i modernizację zakładów tak, aby swoją emisyjnością przybliżały gospodarkę krajową do neutralności klimatycznej. W dłuższej perspektywie wygeneruje to dla firm oszczędności, jednak teraz, w dobie wysokiej inflacji, stanowi niebotyczne koszty.
Konieczność raportowania niefinansowego
Mając na uwadze osiągnięcie przez UE neutralności klimatycznej do 2050 r., 21 kwietnia 2021 r. Komisja Europejska ogłosiła projekt Dyrektywy w sprawie raportowania zagadnień zrównoważonego rozwoju (Corporate Sustainability Reporting Directive, CSRD). Projekt CSRE przewiduje wprowadzenie obowiązku raportowania zagadnień ESG (dane w obszarze środowiskowym (E), społecznym (S) oraz ładu korporacyjnego (G) przez wszystkie duże spółki i duże grupy kapitałowe (w tym duże spółki giełdowe). Jednocześnie założone zostało rozszerzenie katalogu podmiotów zobowiązanych do raportowania. Szacuje się, że zmiany te dotyczyć będą ponad 3 tysięcy polskich spółek [3].
Aktualnie w Polsce, zgodnie z działającą dyrektywą 2014/95/EU [4], obowiązek raportowania niefinansowego spoczywa na jednostkach zainteresowania publicznego, które zatrudniają powyżej 500 osób (m.in. na spółkach giełdowych i bankach). Jednym ze wskaźników wpływu działalności przedsiębiorstwa na środowisko, jaki należy zgłaszać, jest emisja gazów cieplarnianych, czyli ślad węglowy organizacji (ang. carbon footprint), w zakresach 1, 2, 3 (ang. scope 1, 2, 3), gdzie:
- Zakres 1 to emisje bezpośrednie powstałe w wyniku spalania paliw w źródłach stacjonarnych bądź mobilnych będących własnością firmy bądź przez nią nadzorowanych, emisji powstałych w wyniku zachodzących procesów technologicznych czy ulatniających się czynników chłodniczych.
- Zakres 2 to emisje pośrednie powstałe w wyniku zużywania zakupionej czy dostarczonej z zewnątrz energii elektrycznej, cieplnej, pary technologicznej, chłodu (w praktyce emisje GHG odbywają się poza firmą).
- Zakres 3 to inne pośrednie emisje powstałe w całym łańcuchu wartości, np. w wyniku wytworzenia surowców lub półproduktów, zagospodarowania odpadów, transportu surowców oraz produktów, podróży służbowych pracowników czy użytkowania produktów przez końcowych użytkowników. W najbliższym czasie planowane jest rozszerzenie grupy podmiotów zobowiązanych o firmy zatrudniające powyżej 250 osób.
Nieobowiązkowe, lecz coraz częściej wymagane
Zgodnie z obowiązującym prawem uwzględnienie zakresów 1 i 2 podczas obliczania śladu węglowego organizacji jest obligatoryjne dla niektórych spółek. Zakres 3 zostanie wprowadzony jako obowiązkowy od 1 stycznia 2023 r. Warto jednak, aby wszystkie energochłonne przedsiębiorstwa badały swój ślad węglowy na bieżąco już teraz, niezależnie od regulacji. Pozwoli to świadomie budować nie tylko ich przewagę wizerunkową wśród społeczeństwa, klientów, kontrahentów czy inwestorów. Przede wszystkim da to takim firmom przewagę konkurencyjną na krajowym rynku, ale też i za granicą, np. w USA.
– Budowa biznesu odpowiedzialnego społecznie to jeden ze sposobów na osiągnięcie neutralności klimatycznej całego świata. W związku z tym coraz więcej przedsiębiorstw wymaga od swoich dostawców czy podwykonawców udowodnienia jak najmniejszego wpływu ich działalności na środowisko – wskazuje Prezes Rafał Czaja. – Poziom emisyjności staje się kluczowy również dla instytucji finansowych, które uzależniają udzielenie wsparcia finansowego dla inwestycji od ich „zieloności”. A jak wiadomo, aby się rozwijać, trzeba mieć na to fundusze.
Transparentna ocena poprawia wiarygodność
Na wizerunek przedsiębiorstwa wpłynie pozytywnie poddanie się transparentnej ocenie przez niezależne jednostki. Jedną z takich inicjatyw jest międzynarodowa organizacja non-profit CDP, nadzorująca globalny system ujawniania informacji środowiskowych dla inwestorów, firm oraz miast i regionów. Zebrane przez CDP dane wykorzystywane są do przygotowywania raportów, które mają motywować i uświadamiać społeczeństwo o konieczności podejmowania działań prośrodowiskowych, a także pomagać w zarządzaniu wpływem na zmiany zachodzące na Ziemi.
– Raportowanie do CDP to znakomity sposób na wyróżnienie się na tle konkurencji jako firma odpowiedzialna środowiskowo i tym samym zyskanie jeszcze większego zaufania, coraz bardziej świadomych ekologicznie, klientów – podkreśla Jakub Włodarczyk.
– VIVERNO osiągnęło status akredytowanego dostawcy usług organizacji CDP w zakresie redukcji emisji dwutlenku węgla w Polsce. Bycie pierwszym w kraju akredytowanym partnerem CDP to ogromne wyróżnienie dla naszej działalności.
Strategia dekarbonizacji
Jak więc przygotować się do poprawy wpływu działalności przedsiębiorstwa na środowisko? Przede wszystkim należy opracować dopasowaną do firmy, wielowariantową strategię dekarbonizacji. W dokumencie takim definiowane są cele systematycznego ograniczania emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Aby ocenić oddziaływanie przedsiębiorstwa na środowisko należy wykonać analizę śladu węglowego. Charakter i metodyka analizy zależy od celu, w jakim jest przeprowadzana i może obejmować (podane wyżej) zakresy 1, 2 i 3.
– Znajomość śladu węglowego daje nam informację o możliwościach optymalizacji procesu produkcyjnego pod kątem zużycia energii, surowców czy gospodarowania odpadami. Tym samym przyczynia się do dużej redukcji kosztów i poprawienia efektywności energetycznej – mówi Włodarczyk.
Najtańsza energia to ta niezużyta
Zmniejszenie emisyjności w zakładach produkcyjnych nieodłącznie związane jest z poprawą ich efektywności energetycznej. Duzi przedsiębiorcy (ponad 3,5 tysiąca polskich firm, w tym reprezentujące przemysł fermentacyjny i owocowo-warzywny) od kilku lat zobowiązani są Ustawą z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej do przeprowadzania co 4 lata audytu energetycznego przedsiębiorstwa lub zlecania jego przeprowadzenia. Mikro-, mali lub średni przedsiębiorcy nie mają takiego obowiązku. Powinni jednak postawić nacisk na zwiększenie swojej efektywności energetycznej, jeśli nie ze względu na troskę o środowisko, to ze względu na troskę o swoje finanse.
– Przeprowadzenie audytu energetycznego pomaga zdefiniować szanse ograniczenia kosztów w przedsiębiorstwie. Poszukujemy modernizacji, które przyczyniają się do poprawy gospodarki energetycznej wewnątrz przedsiębiorstwa – podkreśla Jakub Włodarczyk.
– Jako VIVERNO audyty wykonujemy zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz normami PN-EN 16 247 i ISO 50 001. Opieramy je na podstawie aktualnych danych i analizie kosztowej cyklu życia, aby uzyskać jak najdokładniejsze wyniki, a w efekcie – realne oszczędności finansowe dla klienta.
Badanie efektywności energetycznej niesie za sobą dodatkowe korzyści. Przedsiębiorstwa, które zdecydują się na realizację przedsięwzięć proefektywnościowych, mogą wystąpić do Urzędu Regulacji Energetyki o jednorazowe przyznanie tzw. Białych Certyfikatów. Szczegółowa lista przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, za które można otrzymać białe certyfikaty, jest opublikowana w obwieszczeniu Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 30 listopada 2021 r. (M.P. 2021, poz. 1188) [5]. Świadectwa efektywności energetycznej to dodatkowe pieniądze dla firmy.
Podsumowanie
Przyjęty przez Unię Europejską Pakiet Fit for 55, który nakłada m.in. na Polskę obowiązek redukcji emisji gazów cieplarnianych już w 2030 r. do 55% względem poziomu z 1990 r., jest obecnie jednym z najbardziej ambitnych planów przemiany polskiego przemysłu. Odpowiednie przygotowanie do tych działań pozwoli na optymalne zarządzanie wydawanymi środkami. W zależności od wielkości przedsiębiorstwa, jego dekarbonizacja i dążenie do neutralności klimatycznej wymagają odpowiedniego przygotowania, począwszy od wyznaczenia śladu węglowego przedsiębiorstwa i produktów do przygotowania strategii dekarbonizacji. Strategia może okazać się remedium na drastycznie zmieniające się koszty zakupu energii i mediów. W perspektywie długoletniej, zmiany w zakładach, jakie będą musieli dokonać przedsiębiorcy, przyczynią się do oszczędności finansowych. Modernizacja parku maszynowego, instalacja systemów zarządzania energią czy wykorzystanie odnawialnych źródeł energii wpłyną pozytywnie na zmniejszenie zapotrzebowania na energię. Natomiast stworzenie planu redukcji śladu węglowego i jego konsekwentna realizacja otworzą drogę na nowe formy finansowania działalności, a tym samym podniesienie konkurencyjności polskiego przemysłu fermentacyjnego i owocowo-warzywnego na rynku krajowym i na arenie międzynarodowej.
Literatura
[1] https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/from-farm-to-fork/.
[2] Bank Pekao „Wpływ pakietu Fit for 55 na polską gospodarkę”, grudzień 2021.
[3] https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/raportowanie-spoleczne.
[4] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/95/UE z dnia 22 października 2014 r. zmieniająca dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże jednostki oraz grupy z dnia 22 października 2014 r. (Dz.U.UE.L Nr 330, str. 1).
